Het lukt de NLW al jaren niet om een vaste koers te vinden. Het gevolg: jarenlange onzekerheid en onrust onder medewerkers. Nu zelfs de rechter eraan te pas komt, stelt SW-Journaal de vraag: hoe is het zover gekomen?
‘De NLW’ is het sociaal ontwikkelbedrijf in mijn eigen woonplaats, Venray (en in de gemeenten Peel en Maas en Horst aan de Maas). Zelf leerde ik het bedrijf kennen nadat ik in 2006 was verhuisd van ’s-Hertogenbosch naar Venray. Ik was (en ben) zzp’er, NLW Groep werd in 2007 een van mijn vaste opdrachtgevers. Ik bezocht klanten van het bedrijf waar mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt werkten. ‘Zo’n detachering vinden SW’ers prachtig,’ schreef ik in 2019. ‘Tien jaar geleden zag ik hoe tientallen van hen bij Art.com frames maakten en ingelijste posters verpakten. Wat een blije gezichten.’
Andere tijden waren dat. Art.com bestaat alleen nog in Amerika, ik schrijf al jaren niet meer voor NLW, en de onrust die dit bedrijf al jaren in zijn greep houdt, kent zijn gelijke niet in SW-land.
Geen vuiltje aan de lucht
Als de Wsw Participatiewet wordt, is er nog geen vuiltje aan de lucht. In januari 2015 interview ik namens SW-Journaal Peter Fleuren, die op 1 september 2014 directeur was geworden. Hij licht toe dat NLW de groenafdeling op 1 januari 2015 heeft geprivatiseerd door deze te verkopen aan Dolmans Landscaping Groep; 135 fte aan SW-medewerkers zijn overgegaan. Lucien Peeters, destijds wethouder Leven van Venray, meldt monter dat NLW met de overname inspeelt op de invoering van de Participatiewet: ‘Het aantal mensen met een Wsw-dienstverband neemt de komende jaren af, omdat er geen mensen meer instromen.’
‘We waren een concurrent van hoveniersbedrijven,’ licht Peter Fleuren toe in januari 2015. ‘Nu is het een private onderneming waar we SW’ers kunnen detacheren. Vergeet niet dat de markt heel snel verandert. Een vijfjarenplan kun je al niet meer maken. De toekomst is dienstverlening aan bedrijven. Dat is waar we goed in zijn: werk zo aanpassen dat onze mensen het perfect kunnen doen.’
Daarop stel ik Fleuren deze vraag: ‘Biedt die aanpak voldoende perspectief de komende jaren?’ Hij antwoordt: ‘Ja, dat denk ik wel. In de maanden dat ik hier zit, hebben we de vraag aan bedrijven veranderd. We zoeken niet meer naar banen, maar naar werk. We gaan met open vizier naar bedrijven toe, bekijken hoe ze in elkaar zitten en of er werk is dat mensen met een arbeidsbeperking zouden kunnen doen. Is dat werk er, dan gaan we daarna pas kijken hoe we het invullen.‘
Overhoop met de OR
Ergens in het voorjaar van 2018 gaat het flink mis bij NLW. Peter Fleuren komt overhoop te liggen met zijn ondernemingsraad. Er is gedoe over een geheimhoudingsverklaring, een klokkenluidersregeling, e-mailverkeer en gebrek aan werk. Het is een tijd (ver vóór corona) waarin de economie floreert en bedrijven zich suf zoeken naar arbeidskrachten. Maar bij NLW zijn ze even te druk met zichzelf.
Op 1 oktober 2019 begint Rob Schmitz als interim-directeur bij NLW. Terugkijkend op de periode vóór hem zegt hij in december 2020: ‘Er was veel onrust en onduidelijkheid over de koers richting de toekomst. Er was discussie tussen bestuur, OR en directeur. Dat zijn altijd lastige dingen. Toen ik binnenkwam, was duidelijk dat de directeur met pensioen ging. Wat ik aantrof, is dat er wat reparatiewerk te doen was tussen bestuur, OR en directeur. Maar dat is eigenlijk helemaal niet zo ingewikkeld geweest. (…) Binnen een maand of twee na mijn start kon iedereen weer door één deur en was men bereid om elkaar te helpen.’
Best veel geëxperimenteerd
In datzelfde interview vat Rob Schmitz de periode 2015-2020 samen: ‘Er is hier vanaf 2015 best veel geëxperimenteerd. Sommige dingen lukten, andere mislukten. In 2019 hebben de gemeenten gezegd: “We hebben wellicht tijd verloren, maar we willen alsnog een andere koers. Maak gebruik van de kennis die inmiddels elders in Nederland is opgedaan en gebruik die om met een goed plan te komen.” Dus ja, we hebben tijd verloren, maar we hebben daardoor wel gebruik kunnen maken van elders opgedane ervaringen en kennis. En nu beginnen we een inhaalslag, absoluut. In 2021 en 2022 moet dit allemaal worden gerealiseerd. Het gaat om een hele grote organisatie- ombouw, waarbij mindset en cultuur wellicht de belangrijkste factoren zijn: Hoe gaan we met elkaar om? Wat is eigenaarschap? Hoe gedraag je je dan?’
Fluwelen handschoenen
Schmitz spreekt van een verbouwing, maar wel een met fluwelen handschoenen: ‘Wat ik daarmee bedoel, is dat we echt dingen anders gaan doen, maar we moeten ons daarbij wel realiseren met welke doelgroep we werken. Je moet ze nooit overvragen, dat gaat en mag niet. Je moet je te allen tijde realiseren dat veranderen voor iedere werknemer waar ook ter wereld spannend is, maar voor onze doelgroep nog veel spannender. Dus we moeten er met verstand van zaken mee omgaan. Wat ik ook bedoel met een fluwelen aanpak, is dat de politiek in de regio geen beslissingen moet nemen waarvan ze de gevolgen voor de doelgroep onvoldoende overziet. Soms verwordt een SW-organisatie tot een politiek dossier. Dat kan in mijn optiek nooit de bedoeling zijn. “Fluwelen handschoenen” was dus ook een hint aan de politiek: “Blijf met je handen af van onze doelgroep. Het zijn mensen, geen dossiers.”’ Over zijn eigen rol als interim-directeur zegt Schmitz (nog steeds in december 2020): ‘De bedoeling is dat als de ombouw achter de rug is mijn opvolger – die we nog moeten gaan zoeken – de zaak overneemt. Dat zal over een paar jaar zijn. Het moet iemand zijn die niet per se heel goed is in verbouwen, maar wel in bestendigen en stabiliseren. Want de komende twee jaar worden hectisch en dat vraagt andere competenties dan van een directeur die meer moet bestendigen.’
Plan op losse schroeven
Maar Rob Schmitz maakte zijn termijn van ‘een paar jaar’ niet vol. Sterker nog, Ward Verkuylen volgt hem al eind 2021 op. Volgens De Limburger stelt Verkuylen zich bij zijn aantreden via een interne brief ‘vierkant’ op achter het plan dat Schmitz heeft opgesteld. ‘Schmitz wil NLW-medewerkers inzetten bij gewone bedrijven en daarmee voldoende geld verdienen om de eigen sociale werkvoorziening mee te kunnen bedruipen,’ aldus de krant. ‘Maar wat puinruimer Schmitz bij zijn vertrek al vreest, ziet Verkuylen al snel in de praktijk gebeuren: enkele wethouders houden zich niet aan de afspraak voldoende mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt naar de NLW te sturen, waardoor het toekomstplan van NLW op losse schroeven komt te staan. De directeur is daarover ontevreden en wijst in de genoemde brief met de beschuldigende vinger naar Venray en Peel en Maas.’
Draai
Volgens de krant maakt Verkuylen echter een draai van 180 graden na een sessie op de hei met de aandeelhoudende gemeenten. Dan noemt Verkuylen zijn opdracht – uitvoering van het plan Schmitz – een ‘mission impossible’. De aandeelhouders weten hem, zegt Verkuylen tegen De Limburger, ervan te overtuigen dat het nieuwe toekomstplan van de aandeelhouders beter is dan dat van Schmitz: ‘De NLW kan met dit nieuwe plan de komende jaren een robuuste rol blijven vervullen,’ vindt Verkuylen. Hij zou van de sociale werkvoorziening een commercieel bedrijf willen maken dat niet vanzelfsprekend alle tekorten afwendt op de gemeenten. NLW zou er vooral moeten zijn voor mensen die alleen in de veilige, beschutte omgeving kunnen werken. Verkuylen erkent dat dit ‘griezelig’ is voor ‘mensen die dertig jaar gewend zijn aan een monopoliepositie’ en zich verzetten: ‘Er zijn mensen vertrokken die kritiek op mijn commerciële benadering hadden. Maar tien procent verloop in het personeelsbestand, is niet gek, nul procent wel,’ meent Verkuylen.
Niet realistisch
Op de website van NLW staat een artikel waarin wethouder Roy Bouten uitlegt waarom in 2022 duidelijk werd dat het strategisch plan uit 2020 van de drie gemeenten (dat ervan uitging dat NLW jaarlijks op bijna honderd instromende deelnemers zou kunnen rekenen) niet realistisch was: ‘NLW is een hele mooie voorziening waar veel deelnemers terecht kunnen,’ aldus Bouten, ‘maar het is niet de enige voorziening die bijdraagt aan wat inwoners op dat moment nodig hebben. Met de nadruk op “dat moment”. Als wij met onze inwoners het gesprek aangaan – waarbij we breder kijken naar participatie dan alleen vanuit werk –, dan kan het zijn dat ze een bepaalde ondersteuning nodig hebben van een partner die beter past dan NLW. Dat kan liggen aan de ondersteuningsvraag, aan de plek, aan het moment, etcetera. Als je de behoefte van de inwoner centraal stelt, is het moeilijk vaste afspraken te maken over hoeveel mensen naar NLW gaan.’ Verkuylen: ‘Zulke afspraken waren wél een belangrijk uitgangspunt van het strategisch plan dat in 2020 is aanvaard. In de praktijk bleek dat niet realistisch.’ Bouten: ‘Klopt. De schattingen bleken te hoog, ook omdat de vrije keuze voor een arbeidsperspectief van de inwoners en de gemeenten het uitgangspunt was.’
Veel spanningen en onrust
Eind 2022 belandt ook Verkuylen in een conflict met de OR. Wim Hermsen, voorzitter van de OR, zegt in juli 2023 tegen De Limburger: ‘We wachten de uitkomst van het onderzoek door advocatenkantoor Capra en de nieuwe toekomstvisie van de gemeenten af. Die laten nog op zich wachten, de nieuwe visie is pas medio volgend jaar klaar. Ondertussen levert de onzekerheid over de toekomst wel veel spanningen en onrust op bij de medewerkers.’
Dat blijkt. Volgens genoemde krant stellen eind 2023 enkele leidinggevenden een verklaring op die door 75 van de 90 staffunctionarissen is ondertekend. Daarmee scharen ze zich achter het beleid van Verkuylen en roepen ze de OR op zijn ‘tegenwerking’ te staken en meer met de werknemers te communiceren om de onrust weg te nemen. Volgens Walter van Hoek, vicevoorzitter van de or, was echter met de wethouders afgesproken om niet naar buiten te treden over het conflict met de directie. ‘Nu wordt ons verweten dat we te weinig communiceren,’ zegt hij. ‘De leidinggevenden weten lang niet alles wat er speelt, anders zouden ze zich niet zomaar achter de directeur scharen. Als wij vragen aan de directie stellen, wordt dat als “lastig” en als “tegenwerking” gezien.’
Ondernemingskamer
De ondernemingskamer van het gerechtshof in Amsterdam buigt zich half februari 2024 over de ruzie tussen ondernemingsraad en NLW-directie. In de ogen van de OR is er sinds de komst van directeur Verkuylen een reorganisatie gaande bij NLW en had hij over sommige veranderingen advies of instemming moeten vragen. Maar volgens de directie zijn er nauwelijks dingen veranderd.
Laatste stand van zaken: de ondernemingskamer laat uiterlijk eind maart weten wie gelijk heeft in deze kwestie én gaat ondertussen op zoek naar een bemiddelaar.
Dit artikel is eerder verschenen in SW Journaal 2 uit 2024.