Sociaal ontwikkelbedrijf Rijnvicus maakte korte films met herkenbare werksituaties, die medewerkers vervolgens samen bespreken. Het doel: aandacht vragen voor het thema sociale veiligheid. Anne van Arkel (communicatieadviseur bij Rijnvicus) vertelt hoe de films tot stand kwamen en hoe medewerkers erop reageren.
Bedrijven zien het liefst vrolijke gezichten bij medewerkers en harmonieuze samenwerking, maar dat is niet altijd de realiteit. Sociaal ontwikkelbedrijf Rijnvicus maakte korte films met herkenbare werksituaties, die medewerkers vervolgens bespreken. ‘Er kwamen de nodige emoties los.’
Wanneer er lange(re) tijd sprake is van een sociaal ongewenste werksituatie, heeft dit vaak schadelijke gevolgen. Die gevolgen kunnen fysiek zijn, sociaal en psychologisch. Denk bijvoorbeeld aan hoge bloeddruk en hart- en slaapproblemen. Stressvolle situaties die langer aanhouden resulteren ook vaak in toenemend ziekteverzuim; ook lagere productiviteit, ongevallen, fouten, minder motivatie en een lagere kwaliteit van dienstverlening kunnen het negatieve gevolg zijn. Zelfs depressie, burn-out, eenzaamheid en soms pogingen tot zelfmoord komen wel eens voor.
Het creëren van sociale veiligheid in organisaties is daarom voor iedereen essentieel. De onthullingen rondom de tv-programma’s De Wereld Draait Door en The Voice en de opkomst van de MeToo-beweging gaven het besef bij bedrijven een stevige impuls dat sociale veiligheid de hoogste prioriteit moet krijgen. Het tegengaan of het laten verdwijnen van grensoverschrijdend gedrag is een belangrijke doelstelling.
Maar wat is sociale veiligheid en hoe kan het gerealiseerd worden? Wat vraagt dit van de mensen op de werkvloer en hoe moet dit worden geïntegreerd binnen de organisatie?
Roadshow
De door SBCM ontwikkelde roadshow ‘Kom op!’ besteedde uitgebreid aandacht aan sociale veiligheid op de werkvloer voor werknemers van sociaal ontwikkelbedrijven. In het najaar van 2022 was de roadshow voor het eerst te zien, en wel bij Amfors. Twee acteurs betrokken het publiek, leidinggevenden en medewerkers bij het theaterstuk waarin verschillende vormen van ongewenst gedrag aan bod komen. Dit wordt gevolgd door een verdiepingssessie waarin alle aanwezigen het thema uitvoerig tegen het licht houden.
‘De Roadshow heeft mooie gesprekken opgeleverd onder medewerkers en was de aftrap van onze normen- en waardencampagne,’ vertelt Anne van Arkel. Zij is communicatieadviseur bij Rijnvicus (het sociaal ontwikkelbedrijf van de gemeenten Alphen aan den Rijn, Kaag en Braassem en Nieuwkoop) en één van de bedenkers van twaalf films waarin herkenbare werksituaties bij een sociaal ontwikkelbedrijf worden getoond: van pesten op de werkvloer tot relaties op het werk. ‘Wij wilden als Rijnvicus zelf aan de slag gaan met het maken van films waarin herkenbare situaties op het werk worden nagespeeld. Dit is een mooi middel om het gesprek te starten over soms lastige onderwerpen.’ Van Arkel vertelt hoe ze de werksituaties selecteerden: ‘Vorig jaar hebben wij een boekje uitgedeeld aan alle medewerkers met daarin de regels over hoe we met elkaar willen omgaan binnen Rijnvicus. Dit was de start van een normen- en waardencampagne. Aan de hand van de behandelde onderwerpen in dit boekje hebben wij de thema’s voor de films uitgekozen, zodat boekje en films nauw op elkaar aansluiten.’
Krista en John
Over relaties op de werkvloer gaat bijvoorbeeld het filmpje over Krista en John die in hetzelfde bedrijf werken maar op verschillende afdelingen. Ze hebben een relatie, zijn ontzettend verliefd op elkaar en willen zo vaak mogelijk samen zijn. De situatie doet zich voor dat John Krista opzoekt tijdens haar werk. Hij zegt tegen Krista dat hij haar echt even moet zien, want hij denkt de hele dag aan haar. Vervolgens stopt het filmpje en volgen er vier verschillende scenario’s waarin Krista steeds een andere reactie laat zien. In welk antwoord kan de medewerker zich het meest vinden en waarom? Hoe kunnen medewerkers het beste handelen? Wat is verantwoord? Dat zijn de vragen die besproken worden om er vervolgens over te discussiëren.
België
‘We zochten een motiverende manier om dieper met werknemers in gesprek te gaan,’ legt Anne van Arkel uit. ‘Het was niet zo dat we slechte ervaringen hadden, maar er doen zich op de werkvloer altijd situaties voor die opgelost moeten worden. Dat is in ieder bedrijf het geval. Hoe konden we dat het beste doen? Behalve door de Roadshow van SBCM hebben we ons ook laten inspireren door een Belgisch sociaal-ontwikkelbedrijf in Tienen ofwel OCMW (Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn). Zij hebben korte films gemaakt waarin acteurs een bepaalde situatie naspelen over verschillende problemen die zich voordoen tussen werknemers. Toen we dit zagen, waren we erg onder de indruk. We konden hun films echter niet één op één overnemen, omdat er Vlaams werd gesproken en dat is te afwijkend van ons Nederlands om het voor iedereen begrijpelijk te maken.’
Rijnvicus besloot zelf films op te gaan nemen waarin allerlei situaties worden nagespeeld. ‘Daar was natuurlijk tijd, aandacht en geld voor nodig. We benaderden een lokale toneelvereniging voor acteurs en schakelden een professioneel bureau in om de opnames te maken. Begin 2024 startten we met de productie en de opnames. In twee dagen tijd maakten we zestig films. In oktober zijn we gestart op de werkvloer met de campagne die een jaar duurt. Per kwartaal bespreken we een nieuw thema.’
Vier thema’s
Rijnvicus koos voor vier thema’s: pesten, samenwerken, omgangsvormen en veilig vertrouwd. ‘We bekeken de eerder genoemde films van OCMW in België, pakten ons eigen boekje met gedragsregels erbij en beoordeelden welke onderwerpen we in de films aan de orde zouden willen stellen. Die onderwerpen komen het meest voor op de werkvloer. Met de films maken we ze op een laagdrempelige manier bespreekbaar.’
De films zijn al veelvuldig geraadpleegd door medewerkers. ‘Zij herkennen zich vaak in de situaties die te zien zijn,’ stelt Anne van Arkel. ‘Er zijn de nodige emoties losgekomen. Onze medewerkers gingen na het zien van de films met elkaar in gesprek over de betreffende onderwerpen. Dat deden ze onder leiding van de werkleiders en in kleine groepjes. Op deze manier durfde iedereen zijn mening en gevoel uit te spreken en kwam iedereen aan het woord. Er ontstond veel interactie. Ook medewerkers die normaal niet zo snel iets durfden zeggen, kwamen op deze wijze gelukkig wel aan het woord. Ze delen na het zien van de films hun eigen ervaring en gevoel en praten over de dingen waar ze tegenaan zijn gelopen op de werkvloer.’
Handige manier
Volgens de werkleiders zijn de films een handige manier om het gesprek te openen met medewerkers. ‘Elk team besteedde ongeveer een uur aan het bekijken van de drie films en het bespreken met elkaar. Aan het eind van elke sessie maakten de aanwezigen afspraken om in gesprek te blijven over het onderwerp, elkaar te helpen en aan te spreken. Ook de bedrijfsmaatschappelijk werker Lia Doeve ziet dat medewerkers zich meer durven uit te spreken over gedrag. Het besproken thema leeft meer en medewerkers hebben het er met elkaar over. Dat is van groot belang, want sociale onveiligheid op de werkvloer heeft negatieve gevolgen voor werknemers en werkgevers. Niet alleen voor degenen die direct betrokken zijn, maar ook voor omstanders of werknemers die er achteraf over horen. Daarom moeten we hier actief en tegelijkertijd laagdrempelig mee bezig zijn.’ Dat is ook wel nodig, voegt Van Arkel eraan toe, want het zijn vaak beladen onderwerpen en ieder individu reageert anders. Lia Doeve ondersteunt de werkleiders tijdens het teamoverleg waarin het nieuwe thema van het kwartaal behandeld wordt. De werkleider mag naar eigen inzicht het thema bespreken, met het team als geheel of in kleine groepjes. Dat Lia erbij zit als bedrijfsmaatschappelijk werker, wekt vertrouwen. Bijna iedereen kent haar persoonlijk en zij kan de werkleider ondersteunen in de gespreksvoering.’
Andere bedrijven
Bij Rijnvicus bestond er vanaf dag één geen twijfel over, aldus Van Arkel: de films zouden ook geschikt moeten zijn voor andere sociaal ontwikkelbedrijven. ‘Ik denk dat andere sociaal ontwikkelbedrijven er veel baat bij kunnen hebben als ze de films gebruiken, want sociale veiligheid is een onderwerp dat op elke werkvloer relevant is. Het tonen en bespreken van de films is een laagdrempelige manier om in gesprek te gaan met medewerkers. Om ervoor te zorgen dat het voor iedereen toepasbaar is hebben we ervoor gekozen om het neutraal, en dus niet in Rijnvicus- stijl, op te nemen.’ Omdat het ontwikkelen van de campagne veel geld kostte, vraagt Rijnvicus een bedrag van 250 euro aan sociaal werkbedrijven die de films ook willen inzetten. ‘We maken er geen winst op,’ verduidelijkt Van Arkel. ‘Hiermee heb je een campagne van een jaar in handen. Je ontvangt een unieke inlogcode waarmee je toegang krijgt tot de portal met de films.’
Kijk voor meer informatie op: www.socialeveiligheidopdewerkvloer.nl.
Dit artikel is eerder verschenen in SW Journaal 1 uit 2025.